Made with FlowPaper - Flipbook Maker
DERECHI DI OUTOR pa músiko i artista Alvin M. Daal, LLM,MBAPubliká pa: Alvin M. Daal, LLM, MBA, Willemstad, Kòrsou | t. +5999.5227742 Diseño: Alvin M. Daal, LLM, MBA. Derechi di outor: Derechi di outor © 2024 Alvin M. Daal. Tur derechi reservá. Ningun parti di e buki aki por wòrdu reprodusí, wardá den un sistema, òf transmití den ningun forma òf pa ningun medio elek- tróniko, mekániko, fotokopia, grabashon òf di otro manera sin pèrmit previo por eskrito di e outor, ku eksepshon di sitashonnan kòrtiku den kaso di revishon krítiko òf artíkulonan. Edishon:1-2024KONTENIDO PRÓLOGO�������������������������������������������������������1 INTRODUKSHON������������������������������������������������2 1�LEI, DERECHI & KANTIKA������������������������������������3 1�1 ORDENANSA RIBA DERECHI DI OUTOR��������������������������3 1�2KANTIKA������������������������������������������������������4 2�ESKRITOR��������������������������������������������������5 2�1 RÒL DI ESKRITOR�����������������������������������������������5 2�2 DERECHINAN DI ESKRITOR�������������������������������������5 3�KOMPOSITOR����������������������������������������������7 3�1 RÒL DI KOMPOSITOR��������������������������������������������7 3�2 DERECHINAN DI KOMPOSITOR����������������������������������7 3�3 DERECHI RIBA FRAKSHON DI KOMPOSISHON�������������������9 3�4 MUZIK KREÁ KU DISEÑO I BOU DI DIREKSHON I SUPERVISHON���10 3�5 MUZIK KREÁ DEN RELASHON DI TRABOU������������������������11 4�PRODUKTOR����������������������������������������������12 4�1 RÒL DI PRODUKTOR��������������������������������������������12 4�2 DERECHINAN DI PRODUKTOR����������������������������������13 4�3 “BEAT” I “SAMPLE”�������������������������������������������14 5�AREGLISTA������������������������������������������������15 5�1 RÒL DI AREGLISTA���������������������������������������������15 5�2 DERECHINAN DI AREGLISTA������������������������������������16 5�3 AREGLONAN EDITÁ ÒF DERIVÁ���������������������������������16 6�TOKADÓ I KANTANTE �������������������������������������17 6�1 PROTEKSHON LIMITÁ������������������������������������������17 6�2DERECHINAN BISIÑA ������������������������������������������17 7�UZO DI MUZIK & MANEHO ���������������������������������19 7�1 UZO DI MUZIK PROTEHÁ����������������������������������������19 7�2 UZO DI KANSION PROTEHÁ KOMO COVER���������������������22 7�3 MANEHO DI DERECHINAN DI OUTOR���������������������������24 7�4MANEHÁ AKUERDONAN I LISENSIA BO MES��������������������27 7�5AKTUA KONTRA VIOLASHON DI DERECHINAN DI OUTOR��������28Prólogo Na aña 2007 mi a hinka mi mes den un aventura na momentu ku mi a topa e hóben kantante Ephrem J. Ocalia durante un enkuentro ku hóbennan na Kòrsou. Djis un par di dia despues ku mi a konosé, mi a sera konosí, nò ku e hende so, pero ku su ambishon di bira un artista grandi ku ta mira su mes kanta dilanti un públiko grandi den eksterior. Tambe mi a sera konosí ku e artenan ku e hóben aki ta dominá: skibi su propio kantikanan i interpretá esakinan. No a dura muchu- algun siman- ku e hóben aki a pidimi pa te esun ku ta yud’é realisá su soño. Aseptando e reto, e aventura a hiba mi kuriosidat na sa mas riba e tema di guia i representá un artista. Mi kuriosidat a keda influenshá dor di mi konosementu hurídiko i di maneho empresarial. Despues mi a sigi kursonan di maneho di artista na un instituto renombrá den eksterior. Mientras mi tabata sostené e hóben Ephrem, mi a nota un nesesidat grandi serka dje di protehá su kreashonnan musikal. E nesesidat di Ephrem tabata manifestá serka dje den reklamá DJnan na radioemisoranan ku toka un kantika grabá bibu na lugá di su komposishon original ku e mes manda pa DJ. No a dura muchu ku na aña 2009 ela yamami na telefòn urgími pa skucha un radioemisora ku na e momentu ei tabata toka e kansion “Stimabu so”, adaptá na montuno grabá bibu. E kaso finalmente a kaba den korte kaminda Ephrem J. a haña rason. Sobrá ta historia. Trahando komo manehadó di artista mi a opservá durante e añanan tras di lomba ku violashon di derechinan di outor ta algu basta komun riba nos isla. Hopi ta e kansionnan ku por keda konsiderá komo adaptashon di kreashon di otronan. Sea ta uza melodia, krea letranan nobo òf tradusí e kreashon original na Papiamentu òf ta modifiká partinan di kreashon di otro. Uzo di kansionnan sin pèrmit na radio, televishon, den establesimentunan, na fiestanan bailabel, konsiertonan i den hopi otro forma, ta aparentá normal na Kòrsou. Ta lamentabel ku e tema di derechi di outor no ta (prominentemente) riba agènda di gobièrnunan di turno di nos pais. Pa esnan ku ke sa mas di nan derechi, hopi bia ta búskeda riba Internet, yamada òf bishita na un ofisina di abogado òf e Ofisina di Propiedat Intelektual ta nan úniko rekurso. Den transkurso di tempu hopi ta e artistanan i produktornan lokal ku a aserkami ku pregunta tokante nan derechinan. Mi pashon pa sostené músikonan na Kòrsou a hibami na tene hopi presentashon riba e tema di derechi di outor. E buki aki ta kulminashon di mi anhelo pa hasi mas pa konsientisá artista i músikonan di nan derechinan. 1INTRODUKSHON E buki aki ta sirbi komo un rekurso importante pa músikonan i artistanan na Kòrsou ku ta buska pa komprondé i protehá nan derechinan. Lei riba derechi di outor hopi bia ta kompleho i yená ku palabranan hurídiko ku por ta un reto pa esnan sin konosementu hurídiko komprondé. Banda di esei, nos leinan riba e tema di derechi di outor ta antikuá. Nos meta ta pa aklará e misterio den e área aki dor di duna un guia kla i direkto na derechinan riba muzik i kon salbaguardiá esakinan. Dor di evitá palabranan hurídiko tékniko, e buki aki ta hasi fásil pa artistanan tuma desishonnan informá durante nan karera musikal. Nos a opta pa uza sierto palabra den e buki aki na e idioma original, sea ingles òf hulandes. Esei, pa evitá konfushon den kasonan ku den nos komunikashon diario na Kòrsou no ta uza un palabra na Papiamentu, speshalmente bou di esnan mas hóben. Kuminsando ku e fundeshinan di e tema di derechi di outor, nos lo eksplorá breve e lei riba derechi di outor: Auteursverordening 1913 (indiká despues Ordenansa 1913). Despues nos ta para ketu na komponentenan di un kantika. E kontenido sentral di e guia aki ta enfoká riba e vários ròlnan kreativo enbolbí den krea músika-eskritornan di muzik, kompositor, produktor, areglista i kantante i tokadónan di instrumento- i e derechinan di outor spesífiko asosiá ku kada un. Pa mehorá uzo di e buki aki, kada ròl i derechinan mará na esaki lo wòrdu diskutí den sekshonnan separá di e buki. E tabla di kontenido den forma di blòki ta e lesadó su mihó amigu. Djis klek riba e blòki di bo interes pa bai na e sekshon ku tin bo interes. E delaster kapítulo ta amplia e alkanse di e buki aki dor di splika e obligashonnan di uzadónan di músika, manera radio i televishon, servisionan di streaming i download i sitionan ku ta uza muzik pa deleitá públiko. P’esei uzadónan di muzik tambe por saka probecho di e buki aki dor di konosé nan derechi i obligashonnan. Tambe e último kapítulo ta kubri kon artistanan por manehá nan derechinan di outor, tantu lokalmente na Kòrsou i den eksterior i generá mas entrada. Riba diferente página e uzadó di e buki aki por topa linknan ku sea ta hiba e lesadó na un otro parti di e buki, un instansha riba Internet òf informashon adishonal pa esnan ku tin nesesidat di profundisá riba temanan spesífiko. Tambe den e buki aki tin algun muestra di karta i kontrato simpel. Uzo di esakinan ta kompletamente pa riesgo i responsabilidat di esun ku ta hasi uzo di dje i nos no ta aseptá ningun responsabilidat hurídiko pa nan uzo. Sintibu liber pa manda un mensahe riba kualke pregunta ku bo no por haña kontesta riba dje na: alvin@curacaomusicoffice.com. Nos lo trata na kontestá bo pregunta mas pronto posibel. 23 1�LEI, DERECHI & KANTIKA 1.1 Ordenansa riba Derechi di Outor E lei prinsipal ku ta regla derechi di outor ta e Auteursverordening 1913, akiden indiká komo Ordenansa 1913. E ordenansa aki a keda adaptá pa ultimo biaha na 2011. E Ordenansa 1913 ta regla derechi di outor. Kiko ta “derechi” den e konteksto aki? Derechi ta e kòntròl ku un hende tin di hasi i deshasí ku su kreashon òf propiedat manera e ta deseá. Lei ta duna suidadanonan hopi derechi. E Ordenansa 1913 ta duna outornan di obranan musikal (i otro outornan kreativo) derechinan riba na obra. Nos Ordenansa 1913 ta definí derechi di outor komo e derechi eksklusivo di e kreadó di un obra literario, sientífiko òf di obra di arte, òf e derechi di su susesornan, pa publiká i reprodusí esaki, suheto na e limitashonnan stipulá pa lei. E mesun lei ta definí obra di arte komo obranan di muzik, ku òf sin palabra. Den e Ordenansa 1913 tin algun restrikshonnan riba derechi di outor, ku ta inkluí ku un outor mester pèrmití uzo su di obranan pa estudio òf práktika personal, i den algun kaso,, hasié públiko òf reprodusí esaki sin pèrmit di e di outor, manera p.e. den kaso di duna notisia den periodismo. Tambe e lei ta stipulá ku e derechi di outor ta vense 50 aña despues di morto di e kreadó. Despues di e periodo ei e obra ta bira parti di e dominio públiko i por wòrdu uzá libremente sin pèrmit. Derechinan bisiña- referiendo asina na bisiña di derechinan di outor- ta similar na derechi di outor, pero pa esnan ku no ta outor. Nan ta protehá e interesnan di artistanan manera kantante i músiko, kasnan di disko i radioemisoranan i televishon. Na Kòrsou (ainda) no tin un lei ku ta protehá derechinan bisiña. E nesesidat di regla e derechinan aki a surgi den transkurso di tempi pasobra teknologia a hasi fásil pa graba i kompartí músika, loke por nifiká un pèrdida di entrada pa músikonan. P’esei, na paisnan ku derechinan bisiña reglá, artistanan tin derechi riba presentashonnan bibu, kasnan di disko riba grabashon i emisoranan riba nan transmishonnan. 31�2Kantika Pa por komprondé mihó e ròl ku kada kreadó di muzik ta hunga den un kantika i kreashon di muzik, nos ta para brevemente na e komponentenan di un kantika. Den su núkleo, un kantika ta un komposishon artístiko trahá di vários elemento ku huntu ta kontribuí na su identidat i impakto emoshonal. E komponentenan aki ta traha huntu pa krea un músika koherente, ku kada un ta sirbi un ròl spesífiko den e struktura Elementonan Adishonal Dependiendo di e género òf estilo, otro komponentenan tambe por ta signifikante den un kantika: Instrumentashon: E eskoho di instrumentonan ku ta wòrdu uzá por afektá e kantika su tekstura i klasifikashon den un género. Tekstura: E kombinashon di diferente zonido i instrumento, ku por ta denso òf ku mas espasio, por afektá e kompleksidat di e kantika. Forma: E struktura di e kantika, ku ta dikta i ekspreshon di e kantika. Miéntras ku e importansia relativo di kada komponente por varia dependiendo di e género òf estilo di músika, e blòkinan prinsipal di di un kantika tipikamente ta inkluí: • letra òf teksto, • melodia, • harmonia, • ritmo, • areglo i • produkshon. Den e siguiente figura nos ta ilustrá e komponentenan di un kantika. e sekuensha i ripitishon di sekshonnan manera versíkulo-koro. E komponentenan aki huntu ta forma e fundeshi di un kansion, ku nan interakshonnan ta duna e músika su karakter i apelashon distinto. Kada elemento ta hunga un ròl den kreashon di un komposishon balansá, i nan integrashon ta kontribuí na e efektividat di e kantika. Pa un splikashon ku ehèmpel di melodia, harmonia, ritmo i otro elementonan di un kantika, klek aki. 42�ESKRITOR 2�1 Ròl di Eskritor Esun ku ta skibi e teksto pa un kantika ta un eskritor. E aktividatnan di un eskritor ta enserá brainstorm ideanan, skibi idioma poétiko uzando p.e. rima i metafor. Eskritornan mester por transmití emoshon, konta historia i komuniká mensahenan efektivamente pa medio di palabra i uzo di idoma. Tin bia e eskritor mester investigá i saka inspirashon for di vários fuente pa informá su proseso di skibimentu di kantika. Esaki por enserá studia diferente género di músika, analisá letra di otro kansionnan, eksplorá temanan i tópikonan relevante pa e tema di e kansion i eksperenshanan òf emoshonnan personal. Skibimentu di kansion hopi bia ta rekerí revisá i editá pa refiná e letranan i sigurá ku nan ta kumpli ku e kalidat i normanan deseá. Otro kompará ku e kompositor, e eskritor ta skibi e letra pa un kansion sin kompañá esaki ku melodia. Pero, den praktiká eskritornan ku ta dediká na skibi so ta skars. Mayoria kompositor mes ta skibi nan kantikanan. 2.2 Derechinan di Eskritor E derechinan prinsipal asosiá ku eskritor ta: Derechi di Reprodukshon: E derechi aki ta duna eskritor e outoridat kompletu riba reprodukshon (kopia òf multipliká) di su letranan den kualke forma, inkluso imprimí, digital òf otro medionan. Reprodukshon sin pèrmit di e eskritor ta wòrdu konsiderá un violashon di derechi di outor. Manda e letranan via mensahe elektróniko òf “scan” sin pèrmit di e outor, tambe ta formanan di reprodukshon ku mester di pèrmit di e outor. - Ehèmpel: Bo a skibi letra pa un kansion, p.e. un tumba pa karnaval. Bo a aserká Ana pa e krea e melodia i kanta e tumba. Ora bo a tende e komposishon di Ana despues, bo no a gust’é. Bo a pidi Kayochi krea e melodia i sobrá di e komposishon ku si bo a gusta. Ta bo so por disidí di laga Kayochi ta e kompositor huntu kubo. Maske Ana a krea e promé komposishon, e no por uza bo letranan, sin bo pèrmit. 55Derechi di Adaptashon: Eskritornan tin kòntròl riba adaptashon di na nan teksto original, sea pa medio di tradukshon, parodia òf otro adaptashonnan. E Ordenansa 1913 ta rekerí ku kualke adaptashon mester respetá e integridat di e obra original i optené konsentimentu di e outor ku a skibié den kaso di kambia e kontenido òf nifikashon di e letranan signifikantemente. - Ehèmpel: Ali ke tradusí teksto di e kansion “Mucha loko”, skibí dor di Buli. Ali mester pidi i haña pèrmit di Buli pa hasi esaki. Si Buli a duna un publisista lisensia pa manehá e kansion, Ali mester haña pèrmit di e publikadó pa adaptá e teksto. Derechi di Distribushon i Publikashon: E eskritor ta disidí riba distribushon i publikashon di su obra di teksto, sigurando ku e teksto no ta wòrdu poné públikamente disponibel sin su outorisashon. Esaki ta enserá e derechi di ta e ta e promé pa publiká e letranan i disidí riba uzonan ku ta sigui, inkluyendo si e letranan por wòrdu inkluí den buki di kantika, grabashonnan òf plataformanan online. Derechi Moral òf Personal: Bou di nos Ordenansa 1913 eskritornan tin derechinan moral, ku ta inkluí e derechi di wòrdu atribuí òf rekonosé komo e outor i e derechi di oponé kontra kualke trato denigrante di nan obra, ku por daña nan reputashon. - Ehèmpel: Den un veredikto di aña 2022 di korte na Kòrsou, kaminda algun kompositor di letra huntu a krea un kantika, hues a determiná ku no por publiká e kantika sin hasi menshon di un di e outornan ku tambe a paritipá na r komposishon di tantu e letra komo melodia i otro partinan di e kantika. 6Next >